سیستماتیک | پراکنش | مورفولوژی | تولید مثل | تغذیه | مهاجرت | طول، وزن، سن | تکثیر و پرورش | صید

پراکنش جهانی:ماهی اسبله به طور طبیعی در تمام مناطق شرقی اروپا و غرب آسیا پراکنده است. این ماهی در تمام رودها از بالادست رود راین تا سمت شرق یعنی حوزه آبریز شمال، بالتیک، سیاه، آژوف، دریاچه های آرال و خزر پراکنده است، اما تراکم آن در حوزه های آبریز رودهای ولگا و دانوب می باشد. ضمنا این ماهی با دخالت انسان به رودها و دریاچه های زیادی در انگلستان، اسپانیا، هلند و چند کشور دیگر راه پیدا کرده است. مرز جنوبی پراکنش آن در اروپا بوسیله کوههای آلپ شکل گرفته و از شمال نیز به اسکاندیناوی و جنوب سوئد محدود می شود. مرز غربی آن با در نظر گرفتن کشورهایی که اسبله بطور مصنوعی به آنها معرفی شده به اسپانیا و پرتقال و مرز شرقی و جنوبی شرقی آن به ایران، روسیه و کشورهای جدا شده از شوروی سابق منتهی می گردد (نقشه پراکنش جهانی). قدرت سازگاری زیاد این ماهی سبب پراکنش آن به کشورهای زیادی شده است (فهرست بعضی کشورها)

بعضی کشورهایی که اسبله در آنها وجود دارد:
روسیه و کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق: این کشورها از مهمترین منابع جهانی اسبله می باشند. تقریبا تمام نقاط این کشورهابغیر از نقاط بسیار سرد سیبری، محل حکمرانی اسبله است. از لحاظ اندازه بزرگترین اسبله های جهان در این کشورها زندگی می نمایند. برخی از زیستگاههای اسبله در این کشورها به شرح زیر می باشند:
رودهای ناروا، ولخوف، سیاس، دریاچه های لادوکا، جاب، نوا، رودهای سیردریا در ترکمنستان، زرافشان(zeravshan ) و نیز آمودریا، سرخان و بامان آباد در تاجیکستان، محل زندگی اسبله هستند. رود دنیپر، دلتای رود اورال، دریاچه آرال و رود کورا هم جزو این نقاط محسوب می گردند.قزاقستان نیز از کشورهای دارای اسبله است(تصویر). چیرجیک و ساری سو، دریاچه های اونگا و کوما از دیگر زیستگاههای اسبله روسیه هستند(Berg, 1964 ). هرساله عده زیادی برای صید ورزشی اسبله به این کشورها هجوم می آوردند(تصویر).

کشورهای یوگسلاوی سابق و توابع: کشور یوگسلاوی و جمهوریهای همسایه آن مانند بوسنی و هرزگوین جزو قلمروهای اسبله هستند. دریاچه اوکرینسکی در بوسنی  یکی از این نقاط می باشد. دریاچه های اطراف شهر بلاکرکوا از منابع اسبله هستند. کانالهای منشعب از دانوب، رودهای نروا، کاراش و کانال دانوب تیزا هم دارای اسبله های بزرگی می باشند(تصویر). تا چندی پیش اسبله های 200 کیلوگرمی زیادی از این مناطق صید می شده است.(kasteljanov, 2000 ).

سایر کشورهای شرق اروپا: مجارستان و لهستان از کشورهایی هستند که اسبله بومی آنها بوده و پرورش و مصرف خوراکی آن در آنجا کاملا رواج دارد. جمهوری چک نیز از زیستگاههای اسبله های عظیم الجثه است(تصویر ).حوزه آبریز رودخانه Dyje در منطقه کیجوکا از نقاط اسبله خیز جمهوری چک می باشند. امتداد رود دانوب در رومانی همچنان مملو اسبله است.

آلمان: آلمان از جمله کشورهایی است که اسبله در تمام نقاط آن پراکنده است. مهمترین منبع آبی اسبله آلمان، رود دانوب می باشد که با طول کل 2857 کیلومتر حوزه آبریز وسیعی با مساحت 817000 کیلومتر مربع را دارا است.(Albaster, 1985 ). ارتباط این رود با اسبله به حدیست که گاه اسبله را گربه ماهی دانوب می نامند. از دیگر زیستگاههای آلمانی اسبله، رودخانه الب است.

فرانسه: فرانسه نیز از کشورهای غنی از اسبله است.(تصویر). از جمله حوزه های آبریز کشور فرانسه که اسبله از آن برداشت می شود، رود رون بویژه مناطق نیمس و گوری میباشد. رود سون(سوان) در شرق فرانسه، سن در شمال و شمال غربی بویژه منطقه نوگنت و روئن و رودخانه لوآر در غرب مخصوصا منطقه چاریت از دیگر مناطق زیست اسبله های بسیار بزرگ است.(Billard, 1997 ).

انگلستان: اسبله بومی انگلستان نیست و از آلمان به این کشور منتقل شده است. تلاشهای بسیاری جهت معرفی گونه های مختلف به انگلستان که یک جزیره است انجام پذیرفته است، چرا که پس از جدا شدن انگلستان از اروپا در عصر یخبندان بسیاری از ماهیهای اروپا به این کشور راه نیافتند. اسبله اولین بار در سال 1864 به انگلستان وارد شد، اما این معرفی موفق نبود و همه آنها از بین رفتند تا اینکه در تاریخ 27/10/1880 تعداد هفتاد عدد ماهی اسبله از آلمان و پس از آنکه مدتی در سفارت انگلستان در برلین نگهداری شدند، به انگلستان وارد گشته و اجداد اسبله های فعلی این کشور را تشکیل دادند.(Burgess, 2001 ). این ماهیها توسط دوک بدفورد به عنوان بخشی از کلکسیون جانوری وی به منطقه Woburn abbys در بدفورد منتقل شده و در دریاچه موتون رهاسازی شدند. پراکنش اسبله در انگلستان متمرکز در سه نقطه بدفورد، باکینگهام و کمبریج می باشد، اگرچه به دلیل فعالیتهای کلوبهای ماهیگیری و بعضی انجمنهای حفاظتی مانند c.c.g (گروه حفاظت از گربه ماهیان (  این ماهی بطور قانونی و یا غیر قانونی به نقاط زیادی از انگلستان راه یافته است. علت دیگر بقای اسبله در انگلستان ممنوعیت ماهیگیری در شب می باشد(Black, 2001 ).
به دلیل سرمای هوا در انگلستان و سایر ویژگیهای آب و هوایی، اسبله های انگلستان به بزرگی اسبله های سایر نقاط اروپا نیستند.(تصویر). بزرگترین اسبله صید شده در این کشور تا زمان تهیه این مطلب، تنها کمی بیش از 28 کیلوگرم وزن دارد که در ژوئن سال 1997 دردریاچه کوین مدوک صید شده است. رکوردهای از این بزرگتری نیز در انگلستان وجوددارند. اما این ماهیها متعلق و رشد یافته خود انگلستان نیستند ، بلکه در سالهای اخیر بصورت غیر قانونی و جهت تشویق باشگاههای ماهیگیری ورزشی از فرانسه وارد انگلستان گردیده اند. بزرگترین این نمونه ها در سال 1999 با وزنی حدود 55 کیلوگرم صید گردیده است(CCG, 2001 ).
لازم به ذکر است که سالها قبل از ورود اسبله به نگلستان ا، دانشمندی به نام دکتر فلمینگ در کتاب خود به نام تاریخچه جانوران انگلیس اشاره ای به ماهی اسبله به عنوان یکی از ماهیان انگلستان نموده و آنراsilurus sive glanis نامیده بود، که بعدها مشخص شد که وی ماهی باربوت  Lota lota را با اسبله اشتباه گرفته است.(Yarrell, 1836 ). لازم به ذکر است که این ماهی(Lota lota ) در حال حاضر تقریبا در انگلستان منقرض شده است. ماهیگیران ورزشی متخصص در امر صید اسبله با ملیت انگلیسی جزو ماهرترین اسبله گیرهای اروپا می باشند.

اسپانیا: اسبله در سال 1974 توسط یک ماهیگیر آلمانی به رودخانه ابرو(ریوابرو) که بزرگترین رود اسپانیا است معرفی شد. به علت اینکه آب این رودخانه گرم، تیره و مملو از ماهیانی مثل کپور بود اسبله ها با سرعتی خیره کننده رشد کرده و به اندازه های بزرگی تا 90 کیلوگرم رسیدند(تصویر).
با وجود اینکه اسبلهدر اسپانیا هم مانند انگلیس غیر بومیست ولی برخلاف انگلستان بدلیل شرایط مناسب محیطی توانسته است به این اوزان قابل توجه دست پیدا کند(Burgess, 2001 ). میانگین وزنی اسبله های رودخانه ابرو بسیار بالاست و اسبله هایی با اوزان 15 و 16 کیلوگرم در استانداردهای این رودخانه، ماهیهای"کوچک" محسوب میشوند(Maynard, 2001 ).

ایتالیا: رودخانه پو در مرکز ایتالیا با جهت غربی شرقی مهمترین زیستگاه اسبله در ایتالیاست. این رودخانه با طولی نزدیک به 680 کیلومتر زیستگاه مناسبی برای اسبله می باشد که در قرن نوزدهم به اینجا معرفی گردیده است.(تصویر).
کشورهای اسکاندیناوی: کشورهای ناحیه اسکاندیناوی شامل شبه جزیره اسکاندیناوی و چند کشور اطراف، بیشتر به این جهت که مرز شمالی منطقه پراکنش اسبله هستند اهمیت دارند. اسبله در کشور سوئد فقط در جنوب و پائینتر از مدار 60درجه شمالی دیده می شود(Kullander, 1999 ). در نروژ اسبله وجود ندارد. در فنلاند زمانی اسبله بصورت خیلی نادر موجود بوده و بیشتر در جنوب آن زندگی می کرده(Berg, 1964 )، اما امروزه معتقدند که اسبله در این کشور منقرض شده است(Koli, 1990 ).

سایر کشورها: در پایان این بخش به چند کشور دیگر که اسبله در آنها وجود دارد اشاره شده و از ذکر نام سایر کشورها برای جلوگیری از اطاله کلام صرفنظر می شود: یکی از کشورهایی که اسبله های بزرگی در آن زندگی می کنند کشور ترکیه می باشد. نواحی اطراف بسفر از مراکز تجمع اسبله در ترکیه هستند. در کشور سوئیس که دریاچه های زیادی درآن وجود دارد، ماهی اسبله یافت می شود. از جمله این مناطق رود Doubs از انشعابات رودخانه رون می باشد. در کشور اتریش نیز علاوه بررود دانوب، در منطقه گالیسی نیز گزارش اسبله شده است. کشور یونان ازدیگر کشورهای میزبان اسبله است که تمرکز آن در نواحی نزدیک مقدونیه می باشد. یونان تنها کشور اروپائیست که میزبان دو گونه از جنس Silurus است.
وجود اسبله در بعضی کشورها به صورت مبهم گزارش شده است: یکی از این کشورها سوریه می باشد. از این کشور و حوزه آبریز"الخبور" در سال 1998 اسبله گزارش گردیده است. در کشور افغانستان احتمالا زمانی اسبله وجود داشته است، بویژه در منطقه قندوز در مرز با تاجیکستان، اما بدلیل وضع بحرانی این کشور اطلاعات قابل استنادی از این مناطق در دست نیست. کشور الجزایر در شمال آفریقا نیز از جمله کشورهائیست که اسبله به آن معرفی شده اما از وضعیت کنونی آن هم خبری در دست نمی باشد.

پراکنش در ایران:
ماهی اسبله در تمامی رودهای شمال ایران از رود اترک در شمال شرقی تا ارس  در شمال غربی وجود دارد. بعلاوه رودهای منتهی به دریاچه ارومیه نیز محل زیست این ماهی هستند(Berg, 1964 ). بخشهای شمالی کارون، نقاطی از کردستان و سرشاخه های قزل اوزن در زنجان از دیگر مناطق پراکنش این ماهی در ایران هستند(عباسی، 1378).(نقشه پراکنش).

بعضی از زیستگاههای اسبله در ایران:
از مهمترین زیستگاههای اسبله در ایران دریاچه سد ارس در آذربایجان غربی می باشد.(تصویر اسبله ارس). در مطالعات انجام شده در این رودخانه، از 6 ایستگاه انتخاب شده در 3 ایستگاه در طول این رودخانه اسبله صید شده است. در بالادست دریاچه سد نیز اسبله های فراوانی وجود دارند، بویژه در منطقه ای به نام "چشمه ثریا" که منتطقه ای مرزی مابین ایران، ترکیه و نخجوان می باشد تمرکز اسبله ها زیاد است(عباسی و سرپناه، 1376). استعداد رودخانه در بخش پشت سد ارس برای زندگی اسبله در مطالعات دانشمندان جمهوری آذربالیجان نیز اثبات شده است. برطبق این مطالعات هنگام احداث مخزن آبی نخجوان در این رودخانه در سال 1973 ماهی های غالب منطقه سیاه ماهی و سس ماهی کورا بودند، اما در 1986 ماهی اسبله پس از ماهی کپور بیشترین میزان ماهی را از لحاظ وزن به خود اختصاص داده است. عمق زیاد مخزن به همراه طول و عرض زیاد آن عامل این رشد بوده است(محمد اف و سایرین، 1989).
از دیگر مناطق زیست اسبله دریاچه سد منجیل(تصویر) می باشد(ملکی و مهرورز، 1378). سرشاخه های قزل اوزن در زنجان هم ازنقاطی است که اسبله های فراوانی در آن وجود دارد. رود اترک در استان گلستان، تجن در ساری و رودخانه بهنمیر در حومه بابلسر از دیگر نقاط زندگی اسبله در ایران هستند. رودخانه ولی آباد تنکابن، تالاب امیرکلایه و از همه مهمتر تالاب انزلی از دیگر نقاط زندگی این ماهی می باشند.
رودخانه فریدونکنار زمانی پر اهمیت تین رودخانه از لحاظ زندگی اسبله بوده است(بریمانی، 1356). در آذربایجان، رودخانه های زرینه رود، سیمینه رود و تلخه رود(قبل از خشکسالی) از زیستگاههای اسبله بودند. متاسفانه اسبله در ایران جزو ماهیان تحت فشار است. افزایش تورهای پرساین در دریا منجر به صید ضمنی اسبله و در نتیجه افت ذخایر آن شده است. از این رو این ماهی در ایران در شرف تخلیه است(Coad, 1980 ).وجود برخی از طرحهای دولتی از عوامل این فاجعه بوده است: نمونه آن طرح کاهش اسبله در دریاچه مهاباد است. این طرح در سال 1367 آغاز شد و در سال 1370 به پایان رسید. چون مسوولین وقت معاونت آبزیان جهاد تصمیم به رهاسازی بچه ماهیان پرورشی در این مکان داشتند، اقدام به تخلیه دریاچه از این ماهی نمودند، به نحوی که پس از سه سال ماهی غالب این محل از اسبله به فیتوفاگ تغییر کرد(مجله آبزی پرور، شماره 7).